တၢ်ဂ့ၢ်အမ့ၢ်အတီဘၣ်ဃးဒီး ခိၣ်ရိၣ်နၣ်ဘဲရၢး (COVID-19) ဒီး ဒ်လထၣ်တၢ်ဃၢ်ပျိာ်လဲ

COVID-19 တၢ်ဘၣ်ဂာ်ပတီၢ် ပာ်ဃုာ်ဒီး ပှၤတဖၣ်လၢဟံၣ်ဒူၣ်ဃီထၢပူၤခဲလၢာ် အါထီၣ်၀ဲဒၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤႋ မ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်လီၤခီဖျိ Centers for Disease Control and Prevention (တၢ်ပၢဆှၢမၤဂၢၢ်ကျဲၤဒီးတၢ်ဒီသဒၢတၢ်ဆါစဲထၢၣ်တဖၣ်), American Medical Association (အမဲရကၤကသံၣ်ကသီတၢ်ကူစါယါဘျါတၢ်ကရၢကရိ) ဒီး American Academy of Pediatrics (အမဲရကၤတၢ်မၤလိဖိသ့ၣ်ဂ့ၢ်၀ီလံာ်ဒိၣ်လဲၢ်ထီ) လၢပှၤကိးဂၤဒဲး ဃုာ်ဒီး ပှၤတဖၣ်လၢသးနံၣ် 2 ဒီးဆူဖီခိၣ် ကကျီၤတၢ်ကးဘၢမဲာ် အိၣ်စီၤစုၤယံၤလိာ်သး ဒီးသ့ကဆှီစု ဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ် ဒ်သိးကမၤစှၤလီၤဘဲရၢးတၢ်ရၤလီၤသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႋ တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးအိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပှၤကိးဂၤဒဲးလၢ ဆဲးဘၣ် COVID-19 ကသံၣ်ဒီသဒၢလၢ FDA ဟ့ၣ်ခွဲးစိကမီၤ သ့န့ၣ် ကြၢးဆဲးဘၣ်၀ဲတဘျီ ဒ်သိးကဒီသဒၢစၢၤနၤဒီးပှၤလၢနအဲၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ဒီးတၢ်သံတၢ်ပှၢ်လၢဘၣ်ထွဲဒီး COVID-19 အဂီၢ်သ့န့ၣ်လီၤႋ

6 တၢ်ဂ့ၢ်အမ့ၢ်အတီတဖၣ်လၢ ဘၣ်သ့ၣ်ညါဘၣ်ဃးဒီး COVID-19 ဒီး ဒ်လထၣ်တၢ်ဃၢ်ပျိာ်လဲ

1. COVID-19 ဒ်လထၣ်တၢ်ဃၢ်ပျိာ်လဲ ရၤလီၤအသးညီဒိၣ်န့ၢ်ဘဲရၢးတၢ်ဃၢ်အဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤႋ ထိၣ်သတြီၤဒီးအတၢ်ဃၢ်ပျိာ်လဲသးလၢအပူၤကွံာ် တၢ်ဘၣ်ဂာ် ဘူးလၢ 2 စးဃၣ်ဃၣ် န့ၣ်လီၤႋ
2. ပှၤတဆဲးဘၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အါ န့ၣ်လီၤႋ မ့ၢ်လၢပှၤဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢ၀ံၤတဖၣ် ဘၣ်ဂာ် COVID-19 သ့အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်ထၢဖှိၣ်ပာ်ဖျါ၀ဲလၢ COVID-19 ကသံၣ်ဒီသဒၢလၢ FDA ဟ့ၣ်ခွဲးစိကမီၤ ဒီသဒၢစၢၤ တၢ်ဆိးက့ဆါဘီနးနးကလဲာ်ဒီး တၢ်ထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ် သ့န့ၣ်လီၤႋ ပှၤတဖၣ်အိၣ်လၢ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အါ လၢကဆိးက့ဘၣ် ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ခီဖျိဘဲရၢး ဒီးဘဲရၢးတၢ်ရၤလီၤသးအဃိန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤတဖၣ်လၢ တဆဲးဘၣ် COVID-19 ကသံၣ်ဒီသဒၢဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤႋ
3. ပှၤတဖၣ် ဃုာ်ဒီးပှၤသးစၢ်တဖၣ် ဆိးက့ထီၣ်ချ့န့ၣ်လီၤႋ ဖဲလၢပှၤသးပှၢ်တဖၣ်ဆဲးဘၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢန့ၣ် ပှၤသးစၢ်တဖၣ် ဆိးက့ဘၣ်နးနးကလဲာ်လၢဘဲရၢး သ့န့ၣ်လီၤႋ
4. COVID-19 ကပျိာ်လဲသးဆူညါကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤႋ ကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်လၢက မၤကစဲၤခံလီၤ တၢ်ဃၢ်ပျိာ်လဲသးအသီအဂီၢ်မ့ၢ်၀ဲတၢ်ဒီသဒၢလီၤသးခီဖျိတၢ်ကျီၤတၢ်ကးဘၢမဲာ်ဒီးတၢ်ဆဲးဘၣ် COVID-19 ကသံၣ်ဒီသဒၢ လၢအအိၣ်လၢနဂီၢ်န့ၣ်လီၤႋ
5. ပှၤအါန့ၢ် 1 ဂၤလၢ4မ့ၢ်ပှၤဘၣ်ဂာ် COVID-19 န့ၣ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ်တဖၣ် ဖဲအပူၤကွံာ်တ့ၢ်လံ4စှၤနွံဒၣ်လဲၣ် န့ၣ်လီၤႋ ဖဲလၢ ပှၤတနီၤနီၤ ဘျါကွံာ်ဝဲဒၣ်တၢ်ဆိးက့ COVID-19 လၢစှၤနွံတီၢ်ပူၤန့ၣ် ပှၤတနီၤနီၤ တူၢ်ဘၣ် တၢ်ဆါဖဲဘၣ်ဂာ် COVID-19 ၀ံၤလီၢ်ခံ လၢအဆဲးမၤသးဆူညါ 4 နွံ မ့တမ့ၢ် ဘၣ်အါထီၣ်ဖဲအဘၣ်ဂာ်တၢ်ဆါဃၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ခ့ခါကတီၢ် တၢ်ဃုမၤလိသ့ၣ်ညါ အါမံၤ ပာ်ဖျါ၀ဲ လၢပှၤဆါ 27-33% အဘၢၣ်စၢၤလၢဘၣ်ဂာ် COVID-19 ဒီးတဘၣ်ထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ် စးထီၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ်အိၣ်ယံာ်ထၢတနီၤနီၤ လၢအသးနံၣ်ထီရီၤတနံၣ် ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ မ့တမ့ၢ် အတၢ်ဘၣ်ဂာ်အဒိၣ်ိဒၣ်ကလဲာ်ပတီၢ် န့ၣ်လီၤႋ တၢ်မ့ၢ်တသ့ၣ်ညါဒံးဝဲဒၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်ဒၣ်လဲာ်, CDC ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “long-haul” အတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အိၣ်မူဖဲကျဲတဘျုးဘိအပူၤသ့ဝဲ, ရဲၣ်လီၤသးစးထီၣ်လၢတၢ်ကသါကီခဲ, တၢ်လီၤဘှံးလီၤတီၤ, တၢ်ကမဲာ်ဆါ မ့တမ့ၢ် သးအတၢ်ပလၢၢ်ဆီတလဲတုၤလၢအနးဒိၣ်ထီၣ်ဒ်အမ့ၢ်နီၢ်ခိဒွဲပူၤတဘျုးကလုာ်ဟးဂီၤ မ့တမ့ၢ် နီၢ်ခိဂံၢ်တြီဆၢလၢအဒုးကဲထီၣ်နီၢ်ခိတၢ်ကီတၢ်ခဲအတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
6. မ့ၢ်လၢ COVID-19 ဒီးတိးကွ့တၢ်ဘၣ်သမုာ်ရၤလီၤသးလၢ တၢ်ဂိၢ်ထီၣ်သီကတီၢ်အံၤအဃိ ကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ်မ့ၢ်တၢ်ဒီသဒၢတၢ်အဂ့ၤကတၢၢ် န့ၣ်လီၤႋ COVID-19 တၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ်တဖၣ်, တိးကွ့တၢ်ဘၣ်သမုာ် ဒီးတၢ်ဘၣ်သမုာ် မၤအသးလီၤဂာ်လိာ်သး သ့န့ၣ်လီၤႋ အလီၢ်အိၣ်လၢ ကမၤတၢ်မၤကွၢ် ဒ်သိးကပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤလၢ နဘၣ်ဂာ်ဘဲရၢးဖဲလဲၣ်တကလုာ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤႋ တၢ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢလၢ COVID-19 ဒီး တိးကွ့တၢ်ဘၣ်သမုာ်အဂီၢ်, တၢ်ကးဘၢမဲာ် တၢ်အိၣ်စီၤစုၤယံၤလိာ်သး ဒီးတၢ်အိၣ်လၢဟံၣ်ဖဲတၢ်တမုာ်တလၤနၤအခါန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်လၢ ကမၤစဲၤခံလီၤဘဲရၢးတဖၣ်အတၢ်ရၤလီၤသး န့ၣ်လီၤႋ